Umowa zlecenie a etat – jak uniknąć pułapek prawnych i podatkowych

W polskim rynku pracy formy zatrudnienia ulegają ciągłym zmianom, a jednym z najczęściej wybieranych wariantów pozostaje właśnie umowa zlecenie. Dla wielu przedsiębiorców jest atrakcyjna ze względu na niższe obciążenia formalne, dla części pracowników — możliwość elastycznego zatrudnienia. Jednocześnie jednak rośnie świadomość, że różnice między umową zlecenie a etatem – czyli umową o pracę – mają istotne znaczenie dla praw i obowiązków stron, dla zabezpieczeń społecznych i podatkowych. W 2025 roku ważne jest, by pracownik i pracodawca mieli pełną wiedzę zanim podpiszą dokument, ponieważ pułapki tego rodzaju umowy mogą mieć realne konsekwencje.

Czym się różnią oba rodzaje umów?

Umowa o pracę jest regulowana przepisami Kodeksu pracy – to klasyczny stosunek pracy, w którym pracownik wykonuje pracę określonego rodzaju w miejscu i czasie ustalonym przez pracodawcę, pod jego kierownictwem, za wynagrodzeniem. To gwarantuje określone prawa – urlop wypoczynkowy, wynagrodzenie za czas choroby, ochrona przed wypowiedzeniem oraz wiele innych przywilejów.

Umowa zlecenie – regulowana przepisami Kodeksu cywilnego (art. 734–751) – to forma cywilnoprawna. Zleceniobiorca podejmuje się wykonania określonej czynności lub zadań wobec zleceniodawcy i otrzymuje wynagrodzenie. Nie działa tu wiele przepisów prawa pracy, ale w 2025 roku obowiązuje minimalna stawka godzinowa dla zleceniobiorców, jeśli umowa jest odpłatna (~30,50 zł brutto/h).

Zasadnicze różnice można podsumować tak:

• Etat: stała pensja, normowany czas pracy, urlop, ubezpieczenie chorobowe – pełne prawa pracownicze;

• Zlecenie: elastyczny czas, zadanie określone w treści umowy, brak wielu uprawnień pracowniczych, większa odpowiedzialność zleceniobiorcy.

Składki i podatki w 2025 roku

Umowa o pracę

Pracodawca i pracownik dzielą się obowiązkami: składki na ubezpieczenia emerytalne, rentowe, chorobowe, wypadkowe oraz zdrowotne są obowiązkowe. Pracownik ma prawo do zasiłków chorobowych, macierzyńskich i urlopowych.

Umowa zlecenie

Zleceniobiorca podlega obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym (emerytalne, rentowe, wypadkowe i zdrowotne) tylko wtedy, gdy umowa zlecenie jest jego jedynym tytułem do ubezpieczenia lub gdy dobrowolnie zgłosi składkę chorobową.

Składka zdrowotna w 2025 roku jest obowiązkowa – jeśli zleceniobiorca podlega ubezpieczeniom społecznym, wynosi 9% podstawy wymiaru wynagrodzenia brutto i jest potrącana automatycznie. Składka chorobowa pozostaje dobrowolna.

Przykład: zleceniobiorca pracujący 100 godzin przy minimalnej stawce 30,50 zł/h brutto otrzyma ~3 050 zł brutto. Od tego będą odprowadzone obowiązkowe składki ZUS (emerytalna, rentowa, wypadkowa, zdrowotna) i zaliczka na podatek dochodowy.

Pułapki prawne i ryzyko zakwestionowania

Często zdarza się, że umowa zlecenie zostaje uznana za próbę obejścia przepisów Kodeksu pracy. Państwowa Inspekcja Pracy (PIP) może stwierdzić, że istnieje w rzeczywistości stosunek pracy i zażądać zmiany umowy na etat lub wypłaty zaległych świadczeń.

Czynniki wskazujące na „ukrytą” umowę o pracę to m.in.:

• obowiązek wykonywania pracy w określonym czasie i miejscu;

• podporządkowanie pracodawcy;

• osobiste świadczenie pracy bez możliwości zastępstwa;

• stałe wynagrodzenie niezależne od wyniku zlecenia.

Wliczanie okresów pracy na umowie zlecenia do emerytury

W 2025 roku:

• Okresy pracy na umowie zlecenia wliczają się do okresów składkowych, które mają wpływ na wysokość emerytury, jeśli odprowadzane są składki emerytalne. Im więcej składek, tym wyższa przyszła emerytura.

• Umowa zlecenie nie jest wliczana do stażu pracy, który decyduje o prawie do emerytury w sensie liczby lat (np. 20 lat dla kobiet, 25 lat dla mężczyzn).

Od 1 stycznia 2026 r.:

• Okresy pracy na umowie zlecenia będą wliczane do stażu pracy zarówno dla prawa do emerytury, jak i jej wysokości, po odpowiednim udokumentowaniu okresów.

Jak sprawdzić legalność zatrudnienia i co negocjować

Przed podpisaniem umowy warto zwrócić uwagę na:

• czy umowa jasno określa strony, przedmiot zlecenia, wynagrodzenie i termin wykonania;

• czy stawka godzinowa jest zgodna z ustawowym minimum;

• czy pracownik jest zgłoszony do ZUS i opłacane są obowiązkowe składki;

• czy warunki wykonywania pracy nie wskazują na ukrytą umowę o pracę.

Kiedy warto wybrać umowę zlecenie, a kiedy etat?

• Umowa o pracę – gdy zależy Ci na stabilności, prawach pracowniczych, urlopie, ciągłości ubezpieczeń.

• Umowa zlecenie – gdy praca ma charakter elastyczny, dorywczy lub projektowy, i cenisz swobodę organizacji własnego czasu pracy.

Podsumowanie

Umowa zlecenie wciąż jest popularnym rozwiązaniem, zwłaszcza w branżach ceniących elastyczność. Jednak w 2025 roku wymaga świadomego podejścia. Obowiązkowa składka zdrowotna, dobrowolna chorobowa, wliczanie do okresów składkowych wpływających na emeryturę i potencjalne ryzyko zakwestionowania przez PIP — to kluczowe elementy, które trzeba znać przed podpisaniem umowy. Wybór między etatem a zleceniem powinien być świadomy i dostosowany do potrzeb pracownika.

FAQ

Czy umowa zlecenie daje prawo do urlopu?
Nie – prawo do urlopu wypoczynkowego nie przysługuje przy umowie zlecenia, chyba że zapisano je indywidualnie w umowie.

Czy składka zdrowotna jest obowiązkowa?
Tak – jeśli zleceniobiorca podlega ubezpieczeniom społecznym, składka zdrowotna wynosi 9% podstawy wymiaru i jest obowiązkowa.

Czy składka chorobowa jest obowiązkowa?
Nie – jest dobrowolna, zleceniobiorca może przystąpić do niej samodzielnie.

Czy okresy pracy na umowie zlecenie liczą się do emerytury?
Tak, wliczają się do okresów składkowych i mają wpływ na wysokość emerytury. Od 2026 r. będą także wliczane do stażu pracy dla prawa do emerytury i jej wysokości.

Jak sprawdzić, czy zlecenie nie jest w rzeczywistości etatem?
Należy przeanalizować podporządkowanie, czas pracy, miejsce pracy i stałość wynagrodzenia. W razie wątpliwości można zgłosić sprawę do PIP lub sądu pracy.